Projekt Międzynarodowych Forów dla nauczycieli "Łambinowice - Osthofen - Hinzert"

Kuratorium Oświaty w Opolu wspólnie z Landową Centralą Kształcenia Politycznego Nadrenii – Palatynatu, a szczególnie z podległym jej Centrum Dokumentacji Nazizmu w Nadrenii – Palatynacie w Osthofen, już od roku 2007 rozpoczęli budowę projektu przeznaczonego dla polsko – niemieckich grup nauczycieli pod nazwą „Łambinowice – Osthofen – Hinzert”. W podtytule tego projektu wpisano „Nowa Pedagogika Miejsc Pamięci” co wynika z nowego podejścia do pracy z młodzieżą w muzeach upamiętniających martyrologię ofiar wojen i systemów totalitarnych. Wprowadzenie nowych form wynika ze zmian, które zachodzą w społeczeństwach (społeczeństwo informacyjne) oraz z faktu, że świadkowie tamtych czasów z biegiem lat odchodzą i co raz trudniej jest o spotkanie młodzieży z nimi.

W nazwie projektu wymienione są trzy miejscowości: Łambinowice leżące na Opolszczyźnie oraz Osthofen i Hinzert leżące w Nadrenii – Palatynacie. Miejsca te łączy fakt, że w każdym z nich znajduje się upamiętnione w formie muzeum miejsce pamięci, z których każde prowadzi pracę pedagogiczną. Ze względu na to, że Opolszczyzna i Nadrenia – Palatynat mają podpisaną umowę o partnerstwie regionów, powstał pomysł zbudowania ścieżki dydaktycznej dla nauczycieli obu regionów i jak z góry wtedy zakładano możliwość jego poszerzania o inne regiony. Nie bez znaczenia są zebrane dziewiętnastoletnie  doświadczenia   z organizowanych przez Kuratorium Oświaty w Opolu oraz Landowy Niemiecki Ludowy Związek Opieki nad Grobami Wojennymi Nadrenii – Palatynatu Polsko - Niemieckich Obozów Młodzieżowych w Łambinowicach, na których młodzież pielęgnuje cmentarze wojenne.

Celem tego przedsięwzięcia jest kształtowanie postaw obywatelskich czerpiących swoje cechy charakterystyczne z ostrzeżeń płynących z przeszłości. Postaw, które nie będą obojętne na otaczającą nas rzeczywistość, reagujących na negatywne fakty i protestujących przeciwko ideologiom zagrażającym wolności jednostki oraz prawom człowieka i obywatela. Wspomniane trzy muzea poprzez swoją różną zawartość merytoryczną ukazują bardzo szeroki obraz martyrologii czasów wojen i narodowego socjalizmu. Centralne Muzeum Jeńców Wojennych         w Łambinowicach obejmuje ogromny obszar historyczny. Pierwsi jeńcy pojawili się tam już w czasie Wojny Francusko – Pruskiej, dalej w czasie I i II Wojny Światowej. Po II Wojnie Światowej utworzono na tym terenie obóz przesiedleńczy (obóz pracy) w latach 1945 – 1946. Muzeum Obozu Koncentracyjnego w Osthofen dotyczy lat trzydziestych ubiegłego wieku gdzie naziści po dojściu do władzy więzili swoich przeciwników. Natomiast Specjalny Obóz Koncentracyjny „SS” w Hinzert przedstawia historię Luksemburga i Belgii oraz robotników przymusowych różnych narodowości (w tym Polaków), którzy trafili tam z różnych przyczyn z miejsc pracy w Niemczech.

Jak już wspomniałem pierwsze plany budowania takiej ścieżki dydaktycznej powstały na początku 2007r. W trakcie rozmów prowadzonych 7 lutego 2007r. w siedzibie Landowej Centrali Kształcenia Politycznego Nadrenii – Palatynatu w Moguncji z koordynatorami współpracy oświatowej z Opolszczyzny i Nadrenii - Palatynatu uzgodniono, że w pierwszym etapie odwiedzą się nawzajem pracownicy pedagogiczni i inni z muzeów w Łambinowicach, Osthofen i Hinzert, aby zapoznać się z warunkami i możliwościami partnera. Delegacja Opolszczyzny odwiedziła Osthofen oraz Hinzert w dniach od 13 do 16 września 2007r., a rewizyta z Nadrenii - Palatynatu nastąpiła od 19 do 23 sierpnia 2008r. W każdej z tych wizyt brali udział, poza pracownikami muzeów, przedstawiciele Kuratorium Oświaty w Opolu, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego w Opolu i Landowej Centrali Kształcenia Politycznego Nadrenii – Palatynatu.

W czasie tych spotkań, prowadzonych rozmów i dyskusji oraz prezentacji realizowanych programów dydaktycznych w poszczególnych muzeach okazywało się, że obie strony mają takie same doświadczenia i problemy w ramach pracy pedagogicznej ze zwiedzającymi. Aby obecne generacje, które nie przeżyły czasów ludobójstwa i wojen, zainteresować przeszłością konieczne są nowe, kreatywne formy ukierunkowane na dyskusyjne grupy, a szczególnie na pracę projektami. Ważne jest aby młodzież miała dostęp do archiwów w poszczególnych muzeach, tak aby wspierać realizację projektów materiałami źródłowymi.

Przy grupach polsko – niemieckich należy wziąć pod uwagę różny stan wyjściowy wiedzy i punktów zainteresowań młodych ludzi. Aby być na to przygotowanym korzystna jest wymiana doświadczeń nauczycieli obu stron. Z pierwszych dwóch spotkań fachowców w tej dziedzinie wynikało, że jest wystarczająco dużo punktów łączących Osthofen i Hinzert z Polską i tak samo dla strony niemieckiej w Łambinowicach.

W projekcie tym, jak już wspomniałem, głównym celem jest kształtowanie postaw obywatelskich wśród młodzieży i dlatego jako motto (myśl przewodnią) wybrano czterowiersz Pastora Martina Niemӧllera więźnia obozów koncentracyjnych od roku 1938 do 1945 lekko zmieniony w ramach projektu artystycznego w Osthofen w 1991r.:

 

„Najpierw naziści uwięzili komunistów

To mnie nie obchodziło

Nie byłem przecież komunistą

Później uwięzili socjaldemokratów

Na to milczałem

Nie byłem przecież żadnym socjalistą

 

Później uwięzili Żydów

Wtedy nie otworzyłem ust

Przecież nie byłem żadnym Żydem

 

Jak później mnie uwięziono

Nie było już nikogo więcej

Kto mógłby protestować.”

W roku 2009 został zakończony pierwszy etap realizacji projektu w formie wzajemnych wizyt fachowców od pedagogiki miejsc pamięci oraz przedstawicieli zainteresowanych instytucji, na których uzgodniono kolejne konkretne zadania. Rozpoczęto drugi etap realizacji tego przedsięwzięcia, w ramach którego odbyło się już 3 seminaria dla polsko – niemieckiej grupy nauczycieli, a w ostatnim w zeszłym roku brali również udział nauczyciele z Czech Środkowych. Uczestnicy mieli okazję  poznać przygotowaną ścieżkę dydaktyczną zarówno po polskiej jak i po niemieckiej stronie. W czasie trwania tych seminariów nauczyciele zapoznali się z miejscami pamięci w Łambinowicach, Osthofen i Hinzert oraz z ofertą edukacyjną tych muzeów. Dało to szansę pedagogom do wybrania dla swoich uczniów odpowiednich programów co do treści i formy przy planowanej realizacji wyjazdów polsko – niemieckich grup młodzieży. Organizatorzy mają nadzieję, że poza celami pierwszoplanowymi uda się wśród nauczycieli pozyskać multiplikatorów kształcenia historyczno – obywatelskiego.

Przedsięwzięcia te będą stale monitorowane, tak aby można było w razie potrzeby modyfikować proponowane uczniom scenariusze. Zakłada się, że pierwsze realizacje taj ścieżki dydaktyczne, zarówno przez nauczycieli jak i uczniów, będą traktowane jako próbne, które powinny potwierdzić założenia programowe tej inicjatywy, bądź spowodować zmianę niektórych jej elementów. Zaplanowanie takiego założenia spowodowane jest intencją organizatorów wieloletniego prowadzenia tego projektu. Równolegle do programu, który umożliwia w czasie jednego spotkania młodzieży pobyt we wszystkich trzech miejscach pamięci zostały zaplanowane formy realizacji w dwóch częściach. Najprościej to ujmując w trakcie wizyty uczniów niemieckich, w ramach partnerskiej wymiany, na Opolszczyźnie punktem programu będzie Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach i realizacja konkretnego scenariusza, a w trakcie rewizyty w Nadrenii – Palatynacie nastąpi ta sama sytuacja w miejscu pamięci Osthofen lub Hinzert w zależności od wyboru niemieckiej szkoły w porozumieniu z polskim partnerem.