Forum dla nauczycieli „Łambinowice – Osthofen - Hinzert” 12-18.10.2014r.

Międzynarodowe Forum dla Nauczycieli „Łambinowice-Osthofen-Hinzert” jest przedsięwzięciem w ramach większego projektu prowadzonego przez Opolskiego Kuratora Oświaty pt. „Międzynarodowe spotkania młodzieży i nauczycieli w miejscach pamięci - Nowa Pedagogika Miejsc Pamięci”. Seminarium odbyło się po raz czwarty i o ile pierwsze dwa były przedsięwzięciami polsko–niemieckimi to tegoroczne obejmowało również nauczycieli z Czech Środkowych. W sumie brało w nim udział 27 uczestników (12 polskich, 8 niemieckich i 7 czeskich). Za całość przedsięwzięcia odbywającego się w dwóch krajach (Polska i Niemcy) odpowiadał przedstawiciel Opolskiego Kuratorium Oświaty, starszy wizytator Andrzej Popiołek, który jest Pełnomocnikiem Opolskiego Kuratora Oświaty do Spraw Mniejszości Narodowych i Etnicznych oraz Kontaktów Zagranicznych.

Uczestnicy seminarium wraz z zaproszeniem do udziału otrzymali opis projektu „Nowa pedagogika miejsc pamięci” oraz szerszy opis samego projektu „Łambinowice-Osthofen-Hinzert”. Opolski Kurator Oświaty mógł się podjąć organizacji i przeprowadzenia tego seminarium dzięki pomocy finansowej i merytorycznej:

• Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży „Jugendwerk” biuro w Poczdamie,
• Landowej Centrali Kształcenia Politycznego Nadrenii-Palatynatu,
• Dyrekcja Nadzoru i Usług Nadrenii-Palatynatu w Trewirze,
• Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach – Opolu,
• Muzeum Obozu Koncentracyjnego w Osthofen,
• Muzeum Specjalnego Obozu Koncentracyjnego „SS” w Hinzert.

Korespondencję oraz zaproszenia wysyłano na specjalnie opracowanych blankietach zawierających logo Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży oraz Kuratorium Oświaty w Opolu. Umieszczono też herby trzech uczestniczących regionów. Blankiety zawierały również logo „Nowej pedagogiki miejsc pamięci”, które symbolizuje nowy link na stronie Kuratorium poświęcony tej tematyce i mający na celu upowszechnianie materiałów dydaktycznych i dobrych praktyk w tym zakresie.

Ze względu na to, że uczestnicy niemieccy przybyli na forum samolotem, który wylądował już o godz. 10.54 we Wrocławiu, organizatorzy postanowili wykorzystać czas pozostający do rozpoczęcia forum o godz. 19.30 w Niwkach i zorganizowali zwiedzanie miasta ze szczególnym uwzględnieniem jego wielokulturowego charakteru. Następnie uczestnicy seminarium spotkali się w Ośrodku Szkoleniowym w Niwkach Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji w Opolu. Po kolacji przedstawiono główne założenia przedsięwzięcia. Omówiono udział i wsparcie w organizacji seminarium wymienionych wyżej instytucji. Przedstawiono program i i zmiany, które nie dotyczyły elementów merytorycznych. Na zakończenie tego dnia zapoznano nauczycieli z grami zapoznawczymi dla międzynarodowych grup młodzieży.

Pierwszego dnia seminarium uczestnicy przebywali na terenie Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach. Po zwiedzeniu wystaw stałych dotyczących obozów jenieckich na terenie Łambinowic i obozu powojennego z lat 1945-1946, ekspozycji dotyczącej zbrodni katyńskiej oraz terenów poobozowych nauczyciele mieli okazję sprawdzić realizację scenariuszy lekcji, warsztatów dla uczniów na ekspozycjach i w terenie uczestnicząc w niektórych z nich. W ten sposób uczestnicy mogli zapoznać się z tym miejscem pamięci i jego możliwościami dydaktycznymi oraz gotową ofertą dla grup młodzieży i gotowością pracowników muzeum do pomocy w realizacji własnych pomysłów nauczycieli. Dużym zainteresowaniem cieszyła się ścieżka dydaktyczna po terenach poobozowych powiązana tematycznie z elementami przyrody i ochrony środowiska (muzeum dysponuje 30 rowerami). Szeroko omówiono organizowany już od 19 lat przez Kuratorium Oświaty w Opolu Międzynarodowy Obóz Młodzieżowy, którego uczestnicy pielęgnują cmentarze wojenne byłych obozów. Cały czas z grupą przebywała Pani Renata Kobylarz-Buła, wicedyrektorka Muzeum oraz pracownik Wydziału Dydaktyki i Upowszechniania, Pani Dorota Musiał udzielając dodatkowych informacji i referując poszczególne inicjatywy Muzeum. Biorąc pod uwagę bazę noclegową jaką dysponuje Muzeum w swoim budynku w Łambinowicach dla uczestników seminarium możliwe jest organizowanie dwu – trzydniowych seminariów, czy też spotkań dla międzynarodowych grup młodzieży.

Po południu uczestnicy mieli okazję zwiedzić Opole wspólnie z dwujęzycznym przewodnikiem, Panem Waldemarem Gielzokiem, który jest Przewodniczącym Niemieckiego Towarzystwa Oświatowego. W czasie tego zwiedzania, podobnie jak we Wrocławiu, zwrócono szczególną uwagę na aspekt wielokulturowości tego regionu traktowanej jako bogactwo historii, kultury i obyczajów.

Kolejny dzień rozpoczął się wizytą w Urzędzie Wojewódzkim w Opolu spotkaniem z Wicewojewodą Opolskim, Panem Antonim Jastrzębskim i Opolskim Kuratorem Oświaty, Panią Haliną Bilik oraz Dyrektorem Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach–Opolu Panią Violettą Rezler–Wasielewską. W trakcie rozmowy o celach Forum przedstawiony został krótki film o Międzynarodowym Obozie Młodzieżowym w Łambinowicach.

W godzinach przedpołudniowych grupa przebywała w Dyrekcji Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Opolu. Wszystkich przywitała Pani Dyrektor Muzeum opisując specyfikę Muzeum zajmującego się tematyką jeniecką. Zaznaczyła też, że charakter centralnej jednostki muzealnej wykracza daleko poza miejsce pamięci w Łambinowicach, a dotyczy losów jenieckich w całej Europie. Nauczyciele zwiedzili potem w towarzystwie pracownika naukowego muzeum Pani Beaty Więckiewicz wystawę stałą dotyczącą obozów jenieckich w Łambinowicach. Przedstawiła również możliwości pracy dydaktycznej w placówce opolskiej oraz dostosowanie ekspozycji do tego rodzaju działalności, czego dowodem były mobilne elementy wystawy takie jak pufy czy siedziska umożliwiające łatwe budowanie tematycznych grup roboczych. Część czasu poświęcono na demonstrację efektów pracy warsztatowej czy też projektowej: filmy wideo autorstwa uczniów, fotografie, prace plastyczne, relacje z konkursów wiedzy o miejscu pamięci czy też poezji jenieckiej. Zademonstrowano też pracę z archiwaliami jako możliwy do realizacji scenariusz pracy.
Wieczorem podsumowano polską część seminarium. W ramach swobodnych wypowiedzi poszczególnych uczestników bardzo wysoko oceniono ideę organizowania takich seminariów, a szczególnie prezentacje praktycznych możliwości pracy z grupami uczniowskimi. Stwierdzono, że Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach–Opolu prezentuje nieznaną bliżej młodzieży tematykę jeńców wojennych i ich martyrologii na przestrzeni dziejów. Placówka ta daje duże możliwości dydaktyczno-wychowawcze dzięki szerokiemu obszarowi historycznemu, które obejmuje. Od wojny francusko-pruskiej poprzez I wojnę światową do II wojny światowej oraz pobytu w obozie powstańców warszawskich, w tym kobiet i dzieci, uznanych za jeńców wojennych. Inną, ale bardzo ważną problematyką dla procesu dydaktyczno-wychowawczego jest pobyt w Łambinowicach ludności cywilnej między wojnami i dramat osób przebywających w obozie pracy (przesiedleńczym) w latach 1945-46. Uczestnicy chwalili bardzo dobrą organizację i warunki pobytu w czasie seminarium.

W środę uczestnicy seminarium przejechali z Opolszczyzny do Nadrenii-Palatynatu. Organizatorzy seminarium dla zaznaczenia ważności tematyki na nim podejmowanej dołożyli starań, aby w programie znalazły się punkty dotyczące spotkań z osobami ważnymi dla obu regionów. W części polskiej była to obecność Wicewojewody Opolskiego i Opolskiego Kuratora Oświaty na spotkaniu w Urzędzie Wojewódzkim, a w części niemieckiej takim akcentem była w dniu przyjazdu wieczorna wizyta w Landtagu Nadrenii-Palatynatu i oprowadzenie po tym obiekcie przez szefa Biura Kontaktów Zagranicznych Landtagu, Pana Huberta Beeresadnia. Później odbyła się również wspólna kolacja z Wiceprezydentem Landtagu, Panem Heinzem-Hermannem Schnablem. W spotkaniach tych uczestniczył dyrektor Centrum Dokumentacji Nazizmu Nadrenii-Palatynatu, Pan Uwe Bader.

W kolejnym dniu grupa przebywała w Muzeum Obozu Koncentracyjnego w Osthofen w towarzystwie pracownika naukowego, Pana Albrechta Gilla, który omówił znaczenie tego miejsca pamięci w rozwoju dalszych wydarzeń historycznych po roku 1933. Eksponowano reakcje społeczeństwa niemieckiego w tym czasie (po dojściu nazistów do władzy) na istnienie tego rodzaju miejsc i możliwości wykorzystania tego rodzaju informacji w edukacji obywatelskiej młodzieży. Pan Florian Müller, pracownik Muzeum w Osthofen, zaprezentował możliwości korzystania z gotowych scenariuszy zajęć czy warsztatów z uczniami. Pokazano też poszerzoną ofertę zbudowaną w oparciu o materiały Centrum Dokumentacji Nazizmu Nadrenii-Palatynatu. Daje to duże możliwości prac warsztatowych i realizacji własnych projektów przez grupy młodzieży. Szczególnie, jak zauważyli to nauczyciele, ważne jest to w pracy z grupami międzynarodowymi realizującymi ścieżki dydaktyczne wychowania obywatelskiego. Wielokrotnie akcentowano, że w tym czasie (1933r.) naziści nie ukrywali faktu istnienia takich obozów. W przypadku Obozu w Osthofen na bramie głównej był nawet duży napis „Obóz Koncentracyjny Osthofen”, a po przeciwnej stronie drogi była ruchliwa linia kolejowa i tysiące pasażerów codziennie widziało co się tam znajduje. Ten fakt bardzo zainspirował wielu uczestników seminarium do pracy z młodzieżą nad kształtowaniem postaw obywatelskich.

Po południu zwiedzano Wormację ze szczególnym uwzględnieniem losów społeczności żydowskiej w tym mieście w latach 1933-1945. Zwiedzono między innymi synagogę, Muzeum Żydowskie i cmentarz żydowski. Szczególne wrażenie na uczestnikach zrobił realizowany w ostatnich latach w wielu miastach niemieckich projekt wbudowywania przed budynkami gdzie wcześniej mieszkały osoby pochodzenia żydowskiego zamiast kostek brukowych kostek mosiężnych z nazwiskami z informacją, w których obozach koncentracyjnych zostały zamordowane.

Kolejnym i ostatnim zaplanowanym w programie seminarium miejscem pamięci było Muzeum Specjalnego Obozu Koncentracyjnego „SS” w Hinzert. Osobą witającą grupę była kierowniczka tej placówki Pani Beate Welter będąca równocześnie cały czas uczestnikiem seminarium. Zwiedzono miejsce pamięci, jego okolicę oraz omówiono specyfikę tego obozu koncentracyjnego, którego więźniami byli robotnicy przymusowi różnych narodowości, powstańcy luksemburscy, obywatele belgijscy czy francuscy, czy też jeńcy radzieccy. Opowiedziano o okrutnych warunkach pobytu w tym miejscu i jego cechach szczególnych takich jak badania nad cechami antropologicznymi więźniów w poszukiwaniu możliwości przypisania ich do rasy germańskiej. Ze względu na niesprzyjającą pogodę nauczyciele nie mieli możliwości zobaczenia „miejsc nieludzkich”, czyli masowych grobów rozstrzelanych i zamordowanych w okolicznych lasach więźniów.

Następnie pracownik pedagogiczny Muzeum, Pan Steffen Reinhard prowadził z nauczycielami zajęcia dydaktyczne z oferty placówki dla grup młodzieży. Omawiał też aspekty społeczne wynikające z istnienia tego obozu w latach 1939-1945. Uczestników uderzyła informacja, że przez środek obozu przebiegała funkcjonująca w tym czasie droga publiczna łącząca dwie wsie, a więźniowie ciągnęli codziennie ciężki załadowany wóz na rampę kolejową jednej z nich. Musieli więc znać okrutne warunki codziennego życia więźniów. Nauczyciele sygnalizowali, że reakcje społeczne najbliższego otoczenia obozu są bardzo dobrą bazą do budowania projektów edukacyjnych dla uczniów. Część rodzin więźniów luksemburskich została przez władze niemieckie przesiedlona na Dolny Śląsk. Pomysłem nauczycieli było stworzenie scenariusza dla młodzieży polegającego na prześledzeniu udokumentowanego pobytu byłego jeńca obozu w Łambinowicach, po przeniesieniu go na roboty przymusowe do Niemiec, w obozie Hinzert. Akcentowano dużą wartość dydaktyczną w pracy z uczniami indywidualnych losów ludzkich. Dużym zainteresowaniem cieszył się udział w warsztatach bazujących na zdjęciach i pracach artystycznych wykonanych przez więźniów w obozie lub wykonanych przez nich później. Interpretacja emocjonalna prac artystycznych dotycząca autora bądź postaci przez niego przedstawianej w zestawieniu z krótką informacją faktograficzną poruszała uczucia uczestników. Muzeum to dysponuje relatywnie dużą kolekcją prac artystycznych, szczególnie więźniów francuskich i luksemburskich. Uczestnicy otrzymali też nieodpłatnie filmy dotyczące historii tego obozu.

W dalszej części pobytu w tym Muzeum dokonano podsumowania całego Forum. Odbyło się to w ramach swobodnych wypowiedzi uczestników, ale też dyskusji. Organizację tego przedsięwzięcia oceniono bardzo wysoko, a szczególnie warunki w jakich ono się odbyło. Nauczyciele stwierdzili, że tak zorganizowane i merytorycznie przygotowane seminarium na pewno będzie miało wpływ na ich pracę w szkole oraz na przyszłe wymiany uczniów z partnerami zagranicznymi. Wielu nauczycieli stwierdziło, że takie przedstawienie pracy z młodzieżą w miejscach pamięci uświadomiło im nowe możliwości jakie one dają w edukacji ich uczniów zarówno na jednostkach lekcyjnych, jak też w budowaniu i realizacji projektów dydaktycznych dla międzynarodowych grup młodzieży. Ostatni dzień seminarium przeznaczono na zwiedzanie Trewiru.